ANKARA 29 MAYIS DEVLET HASTANESİ

T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
ANKARA 29 MAYIS DEVLET HASTANESİ
PATOLOJİ TEST REHBERİ

1. PATOLOJİ:
Patoloji; kelime anlamı itibari ile hastalık bilimi anlamına gelir. Hasarlandırıcı uyaranın hücre/doku/organ üzerinde meydana getirdiği değişiklikleri inceler. Hastalardan tarama veya tanı amacıyla alınan hücre/doku örneklerinin incelemesi ile hastalıkların tanısının konmasını sağlar. Tanı koyma aşamasında patoloji bölümünde uygulanan tetkikler ve ek olarak hastanın klinik bilgileri, laboratuar ve radyoloji sonuçları kullanılır.
Hastadan alınan doku, formaldehit gibi özel tespit solüsyonlarına koyularak laboratuara iletilir. Doku belli bir süre formaldehitte kaldıktan ve tespit olduktan sonra patoloji uzmanı tarafından makroskopik (dış bakı) olarak incelenir. Belirli prosedürler izlenerek, uzmanın doku ve organın gerekli gördüğü yerlerinden aldığı örnekler, incelenmek üzere doku takibi adı verilen bazı özel laboratuar işlemlerine tabi tutulur.
Bu işlemler şu sıra ile gerçekleşir;

• Doku, içindeki hücrelerin ölmesini engellemek ve “mikrotom” adı verilen özel kesme makinalarında kesilebilmesini sağlamak amacı ile doku takip cihazında yaklaşık 12 saatlik kimyasal işlemlerden geçer.
• Doku takip cihazından çıkan doku parafine gömülür ve mikrotomla 3-5 mikrometre kalınlıkta kesilerek lam üzerine alınır.
• Son olarak, lam üzerine alınan doku, mikroskop altında incelenmesine olanak veren özel boyalar ile boyanarak incelenir. Patoloji için temel boya “Hematoksilen&Eozin” dir.
• Patoloji uzmanı, boyama işleminden sonra camları mikroskop altında değerlendirir. Ek bir boyama yöntemine veya yeni kesite gerek duymaz ise patoloji sonuç raporu hazırlanır. Ancak ek bir boyama yöntemine (histokimya/immünohistokimya) ihtiyaç duyulur ise dokular sıraya koyularak özel boyalar yapılır ve daha sonra patoloji sonuç raporu hazırlanır.
• Hastalardan alınan sitolojik materyaller (smear, ince iğne aspirasyon yaymaları vb.) yukarıda bahsi geçen aşamalardan geçmeden sadece özel boyalar ile boyanarak incelemeye hazır hale gelir.

2. HASTANEMİZ PATOLOJİ LABORATUVARINDA İNCELENEN ÖRNEK TÜRLERİ:

• Doku ve organ örnekleri
• Sitolojik örnekler
• Frozen örnekler
• Konsültasyon örnekleri

3. HASTANEMİZ PATOLOJİ LABORATUVARINDA ÇALIŞILAN TESTLER:

Hastanemizde yapılan incelemeler aşağıda belirtilmiştir.

• Rutin histopatolojik inceleme (biyopsiler, doku ve organ incelemeleri)
• Sitopatolojik inceleme (papsmear, vücut sıvıları, aspirasyon sitolojileri)
• Frozen inceleme (ameliyat sırasında acil sonuç verme)
• Histokimyasal incelemeler
• İmmunohistokimyasal incelemeler

4. PATOLOJİ BÖLÜMÜNDE ÇALIŞILAN TESTLERİN İSTENMESİ:

Gönderilen örneklerin incelenebilmeleri için, ilgili hekimler tarafından  ‘Hastane Bilgi Yönetim Sistemi’nden’ (HBYS) test talepleri yapılır ve eş zamanlı Patoloji İstem Formu doldurulur. Formdaki bilgilerin eksiksiz olarak doldurulması gerekmektedir.

5. PATOLOJİ BÖLÜMÜNE GÖNDERİLECEK ÖRNEKLERİN ALINMASI, KAPLARIN ETİKETLENMESİ VE TRANSFER İLE İLGİLİ KURALLAR:

Dokuların alınması, kapların etiketlenmesi ve transferi

• Patolojik inceleme için gönderilen dokular, %10’luk tamponlu formaldehit çözeltisi içine konulmalı, konulan çözelti miktarı doku hacminin en az 10 katı kadar olmalıdır.
• Dokuların yerleştirildiği kaplar, geniş ağızlı ve kolay açılmayan kapaklı, kimyasallara dayanıklı olmalıdır.
• Örneklerin bulunduğu kapların ağzı derhal kapatılmalı, örneklerin hava ile teması engellenmelidir.
• Biyopsi kaplarının ağzı, dokudan daha büyük olmalı, biyopsi materyali bulunduğu kaptan rahat çıkartılabilmektedir.
• Örnekler bekletilmeden gönderilmelidir.
• Örneklerin konduğu kapların üzerine (biyopsi şişeleri, diğer kap ve kovalar) hasta ismi, protokol numarası ve materyalin cinsi gibi bilgilerin yer aldığı kimlik ve materyal tanımlayıcı etiket ve/veya bantlar yapıştırılmalıdır.
• HBYS’de test talebini yapan hekim, İstem Formunda bulunan, klinik öykü, fiziki bulguları, ön tanı, laboratuar sonuçları ve önceki patoloji tanıları dahil olmak üzere tüm alanları eksiksiz doldurmalıdır. Materyal görevli personel veya hasta/hasta yakını tarafından patoloji numune kabul birimine teslim edilmelidir.
• Patoloji kayıt görevlisi tarafından, istem formu ile kavanoz üzerinde yazan bilgiler karşılaştırılarak numunelerin kabulü yapılır.

Frozen istenecek dokuların alınması ve transferi

Frozen (intraoperatif konsültasyon); ameliyat sırasında cerrahi işlemi yönlendirmek amacı ile patoloji uzmanından istenen acil tanı yöntemidir. Frozen istenecek vakalar, bu incelemeye karar verildiği anda patoloji uzmanına telefon ile bildirilmelidir.  Doku herhangi bir sıvı içermeyen kapalı kaplarda istem kâğıdı ile birlikte gönderilmelidir. İnceleme sonrası sonuç, istemi yapan doktora patoloji uzmanı tarafından bildirilir.

Sitolojik örneklerin alınması ve transferi

Sitolojik materyaller, hasta kimlik bilgilerinin yazılı olduğu uygun enjektör ya da tüplere alınmalıdır. Eğer hasta başında yayma preperat hazırlanır ise, camların, kırılmaları ve birbirlerine yapışmaları önlenecek şekilde, uygun mapelere konularak gönderilmeleri gerekir. Görevli personel tarafından en kısa zamanda laboratuvara iletilen enjektör ve tüplerden patoloji teknisyeni tarafından ince yayma tekniği ile yaymalara hazırlanır ve boyanır. Materyallerin patoloji laboratuarına ulaşımı hemen sağlanamıyor ise buzdolabında (+4 °C’de) saklanmalıdır

Konsültasyon numunelerinin transferi

Konsültasyon için gönderilen bloklar/camlar aşırı ısı ve ışıktan muhafazalı kutular içinde ve oda ısısında gönderilir.

6. PATOLOJİ BÖLÜMÜ ÖRNEK KABUL KRİTERLERİ:

• Dokular kendi hacminin en az 10 katı kadar hacimde %10’luk tamponlu formaldehit çözeltisi içinde, ağzı kapaklı kaplarda, istem kâğıdıyla birlikte bekletilmeden teslim edilmelidir.
• Dokuların/organların bütünlüğü bozulmadan, farklı bölgelerden alınan dokular farklı kaplara konularak ve alındığı lokalizasyonlar kap üzerindeki etikete yazılarak gönderilmelidir.
• Materyale ait istem HBYS üzerinden yapılmalı, patoloji istem formu ve kap üzerindeki etiket eksiksiz olarak doldurulmalıdır.
• Frozen inceleme istenen hastalar, tercihen birkaç saat önce patoloji uzmanına telefonla bildirilmelidir. Frozen için gönderilen doku herhangi bir sıvı içermeyen kapalı kaplarda, patoloji istem formu ile birlikte gönderilmelidir.

7. PATOLOJİ BÖLÜMÜ ÖRNEK RET KRİTERLERİ:

• Materyallerde isim yazmaması, lokalizasyon belirtilmemesi, yetersiz miktarda formaldehit içeren veya hiç içermeyen kaplarda gönderilmesi
• Gönderilen kapta doku bulunmaması
• HBYS’de istemin olmaması veya eksik olması
• Kap üzerinde yazan bilgiler ile HBYS’deki  ve istem kâğıdındaki bilgilerin aynı olmaması
• Frozen istenen dokunun herhangi bir sıvı içinde (formaldehit, alkol vb.) gönderilmesi.
• Sitolojik materyaller geç gönderildi ise buzdolabında saklanmamış olması, etiketinin uygun olmaması
• Hazır preperatların kırık ve boyama işlemi yapılamayacak durumda olması

8. PATOLOJİ ÖRNEKLERİNİN ÇALIŞILMA ZAMANI:

A. MAKROSKOPİ

• Patoloji bölümünde biyopsi örnekleri, örneğin laboratuvara kaydının yapıldığı gün veya ertesi gün makroskopik olarak incelenir.
• Büyük materyallere, laboratuvara ulaştığı anda belirli prosedürler dahilinde kesiler atılarak, lümenli organların lümenleri açılarak, formaldehitin dokunun tüm alanlarına nüfuz etmesi ve dokunun yeterince tespit olması sağlanır. Büyük materyaller dokunun büyüklüğüne ve tespit durumuna göre kayıt yapıldığının ertesi günü veya 2 gün sonra örneklenir.
• Mikrotomda kesilemeyecek olan kemik kıkırdak ve kalsifiye dokular için dekalsifikasyon işlemi gerekli olduğundan, bu işlem için hazırlanan özel asitli solüsyonlarda, doku iyice yumuşayıncaya kadar bekletilmelidir.
• Sitoloji örnekleri için makroskopik inceleme yapılmaz.

B. MİKROSKOPİ VE RAPOR YAZIMI

• Makroskopik olarak incelenmesi tamamlanan dokular, laboratuar işlemlerinden geçtikten sonra, personel sayısına bağlı olarak süre değişebilmekle birlikte, 1-2 gün içinde mikroskop altında, uzman doktor tarafından incelenmeye hazır hale gelir.
• Sitolojik örnekler laboratuvara geldiği günden 1 -2 gün sonra mikroskop altında incelemeye hazır hale gelir.
• İlk mikroskopik inceleme sonucu tanı konulan vakaların patoloji sonuç raporu doktor ve sekreter işbirliği ile 1-2 gün içinde hazırlanır.
• İlk mikroskobik inceleme sonrası tanı verilemeyen veya tanısı kesinleştirilmek istenen vakalardan ek özel histokimya boyaları veya immünhistokimyasal inceleme istenebilir. Ayrıca başka bir uzman tarafından değerlendirme/ konsültasyon istemi yapılabilir. Bu süreç ortalama 3-5 iş günü sürer. Bu süreç sonrası patoloji sonuç raporu doktor ve sekreter işbirliği ile 1-2 gün içinde hazırlanır.

9. PATOLOJİ BÖLÜMÜ PANİK TANI LİSTESİ:

Panik tanı; klinik olarak öngörülmeyen ancak hastanın tedavi ve izlemini ciddi ve akut şekilde etkileyecek (tümör ön tanısı alan hastalarda saptanan tüberküloz, mantar gibi enfeksiyon hastalıkları ya da hastanın kontrole gelmesini gerektirmeyecek basit işlemler sırasında tesadüfen saptanan neoplaziler gibi) durumları kapsayan ve acil olarak klinik hekimine iletilmesi gereken tanıları tanımlar. Panik tanı kapsamında değerlendirilen dokular, doku örneğini gönderen doktor ile derhal irtibata geçilerek bildirilir ve bu durum kayıt altına alınır.
Patoloji Laboratuvarları için örnek “Panik Tanı Kriterleri Listesi”

• Lökositoklastik vaskülit
• Gebelik sonlandırılması/küretaj materyalinde villus veya trofoblast olmaması
• Endometrium küretajında yağ dokusu tespit edilmesi
• Plevra ve akciğer biyopsisinde başka organ parçası bulunması
• Frozen tanısı ile kalıcı kesit tanısı uyumsuzluğu
• İnce iğne aspirasyonu ilk tanısı ile son tanısı arasında uyumsuzluk
• Beklenmeyen malignite
• Konsültasyon sonucunun orijinal tanıdan farklı olması
• İmmün yetmezlikli hastada BOS, BAL sıvısında bakteri, mantar veya viral inklüzyon tespit edilmesi, kemik iliği veya kalp kapağında bakteri saptanması.

10. PATOLOJİ BÖLÜMÜNDE SONUÇ VERME SÜRESİ VE BU SÜREYE ETKİ EDEN FAKTÖRLER:

Patoloji bölümünde sonuç verme süresi sitoloji sonuçları için 3-7 işgünüdür. Biyopsi sonuçları için bu süre 3-10 iş günüdür.
Frozen için gönderilen dokularda tanı verme süresi ortalama 15 dakikadır. Sonuç telefonla, frozen istemi yapan doktora sözel olarak bildirilir. Frozen istem kağıdına ve patoloji sonuç raporuna sonuç kaydedilir.
Sonuç verme süresi birçok faktöre bağlı olarak değişebilmektedir.
Bu faktörler;

• Kayıt esnasında fark edilen eksikliklere bağlı faktörler
• Yukarıda belirtilen uygun transfer koşulları sağlanmadan gönderilen dokulara bağlı faktörler
• Makroskopik inceleme süreci kaynaklı faktörler
• Dokuların takip işlemi kaynaklı faktörler
• Personel sayısı ve hasta yoğunluğu ile ilgili faktörler

11. DOKU VE RAPORLARIN SAKLANMASI:

Laboratuvarımızda örnekleme yapıldıktan sonra dokuların kalanı rapor onaylandıktan sonra 1 ay, lamlar 10 yıl, bloklar 20 yıl, raporlar süresiz olarak saklanır.

12. ÖN HAZIRLIK İŞLEMİ GEREKTİREN TESTLER:

Laboratuvarımızda immünfloresan ve elektron mikroskopik incelemeler yapılmamaktadır. Ancak bu incelemelerin gerekli olduğu durumlarda dokular ilgili laboratuvara gönderilirken şu yollar izlenmelidir;

• İmmünofloresan inceleme planlanan hastalarda 2 örnek alınıp, biri formaldehite konulup rutin histopatolojik inceleme için gönderilmeli, diğeri serum fizyolojik solüsyon ile ıslatılmış gazlı bez içine konularak en geç 30 dakika içinde laboratuvara ulaştırılmalıdır.
• Elektron mikroskobik inceleme için de yine 2 doku alınıp, biri formaldehite konulup rutin histopatolojik inceleme için gönderilmeli, diğeri glutaraldehid solüsyonuna konularak en kısa zamanda laboratuvara ulaştırılmalıdır.

26 Kasım 2023